Choroby jęczmienia ozimego

01.07.2024

Jęczmień ozimy to najdelikatniejsze zboże, które uprawiane jest w naszym kraju na szeroką skalę, dlatego też wymaga precyzyjnej ochrony już od momentu siewu.

Warto więc wiedzieć, które choroby jęczmienia ozimego mogą w największym stopniu zagrozić uprawom.

Choroby jęczmienia ozimego

Występujące w Polsce coraz cieplejsze okresy jesieni oraz łagodne zimy sprzyjają rozwojowi infekcji powodowanych przez patogeny chorobotwórcze. Do najważniejszych chorób jęczmienia ozimego należą:
• rynchosporioza zbóż;
• rdza jęczmienia;
• mączniak prawdziwy zbóż i traw;
• wirus żółtej mozaiki jęczmienia;
• plamistość siatkowa.
Pierwsze objawy infekcji mogą pojawiać się już w fazie wschodów jęczmienia. Najczęściej choroby jęczmienia ozimego przenoszone są przez ziarno, które zostało wcześniej zainfekowane oraz resztki pożniwne lub niektóre gatunki chwastów. Zainfekowane chorobami zboża zdecydowanie gorzej zimują, co może mieć negatywny wpływ na jakość i końcową wielkość plonów.

Rychnosporioza groźną chorobą jęczmienia

Rynchosporioza zbóż (Rhynchosporium secalis) jest groźną chorobą występującą przede wszystkim na liściach jęczmienia. Choroba na jęczmieniu może pojawiać się już jesienią. Jednak jej objawy widoczne są szczególnie wiosną w postaci owalnych, soczewkowatych plam o długości 1-2 cm, barwy żółtej lub brązowej, które z czasem stają się bladoszare. Porażona rynchosporiozą część liści jest wyraźnie oddzielona ciemną obwódką od zdrowych tkanek. W warunkach wysokiej wilgotności powietrza i temperatur rzędu 10-20°C plamy te, zwiększając swoją powierzchnię, mogą powodować załamywanie się blaszki. To w znacznym stopniu ogranicza powierzchnię asymilacyjną liścia, powodując z czasem obumarcie całego liścia. Szkodliwość choroby polega na zmniejszeniu MTZ oraz przeniknięcia patogenu do ziarniaków. Próg ekonomicznej szkodliwości dla jęczmienia w fazie krzewienia i w fazie strzelania w źdźbło stanowi 15-20% powierzchni liści z objawami chorobowymi.

Rdza jęczmienia szczególnie groźna jesienią

Rdza jęczmienia (Puccinia hordei) występuje regularnie we wszystkich rejonach uprawy jęczmienia. W przypadku uprawy jęczmienia ozimego choroba szczególnie szkodliwa jest w momencie, kiedy jej objawy pojawiają się już wczesną jesienią. Zmniejsza się wówczas odporność porażonych roślin na przemarzanie. Do infekcji często dochodzi już w temperaturze 2°C. Wówczas początkowo na górnej stronie liści pojawiają się owalne skupiska zarodników barwy rdzawobrązowej, które z czasem mogą wystąpić również na spodniej stroni liści oraz na pochwach liściowych. Porażone liście żółkną i stają się mniej odporne na niskie temperatury i bardzo często zamierają.
Próg szkodliwości w przypadku rdzy jęczmienia w fazie krzewienia stanowi 10-15% liści z pierwszymi objawami porażenia, a w fazie strzelania w źdźbło – 10% źdźbeł z pierwszymi objawami porażenia.

Mączniak prawdziwy zbóż i traw w uprawie jęczmienia

Mączniak prawdziwy zbóż i traw (Blumeria graminis) jest chorobą często spotykaną w uprawie jęczmienia ozimego, która może pojawiać się już po wschodach. Objawy mączniaka widoczne są na powierzchni liści początkowo w postaci białej, a następnie ciemniejącej watowatej grzybni, która powoduje ich żółknięcie i w konsekwencji zamieranie. Do infekcji dochodzi w szerokim zakresie temperatur. Wynosi on od 5 do 30°C, przy wysokiej wilgotności powietrza na poziomie od 50 do 100%. Próg szkodliwości w przypadku mączniaka prawdziwego zbóż i traw w fazie krzewienia jęczmienia stanowi 25-35% roślin z pierwszymi objawami porażenia. W fazie strzelania w źdźbło -10% źdźbeł z pierwszymi objawami porażenia. Sprawca mączniaka prawdziwego może porażać również kłosy. W przypadku silnego porażenia jęczmienia mączniakiem prawdziwym straty w plonie tego zboża mogą sięgać nawet 35%.

Wirus żółtej mozaiki jęczmienia

Groźną chorobą jęczmienia ozimego jest również wirus żółtej mozaiki jęczmienia (Barley yellow mosaic virus). Wirus żółtej mozaiki jęczmienia przenoszony jest poprzez wektor – pierwotniaka Polymyxa graminis. Objawy choroby widoczne są już wczesną wiosną w formie drobnych plam na liściach jęczmienia, które z czasem rozszerzają się i tworzą smugi, co powoduje żółknięcie liści i nekrozy. Często objawy choroby występują w postaci jasnożółtych, równoległych do nerwów pasów i plam. Porażony chorobą jęczmień oziminy ma osłabiony układ korzeniowy (pomniejszony i brunatny), a porażone wirusem rośliny z czasem przestają rosnąć i przedwcześnie obumierają. W temperaturze powyżej 15°C objawy choroby zanikają. W przypadku wirusa żółtej mozaiki jęczmienia straty w plonach mogą wynosić nawet 50%.

Plamistość siatkowa jęczmienia

Czynnikami, które sprzyjają rozwojowi plamistości siatkowej jęczmienia (Pyrenophora teres) są:
• porażony materiał siewny,
• zbyt gęsty siew,
• uprawa nieodpornych odmian,
• zmienne warunki atmosferyczne.
Plamistość siatkowa jęczmienia szczególnie szybko rozwija się w temperaturze od 18 do 22°C w ciągu dnia oraz w temperaturze od 12 do 16°C w nocy. Objawami choroby w okresie jesiennym są brunatne kreski biegnące wzdłuż i w poprzek liścia, które otacza chlorotyczna otoczka. Innym objawem choroby są pojawiające się jednorodne plamy barwy brunatnej o owalnym lub soczewkowatym kształcie.
Próg szkodliwości w przypadku plamistości siatkowej jęczmienia w fazie krzewienia oraz w fazie strzelania w źdźbło stanowi 15-20% powierzchni liści z objawami choroby. Szkodliwość plamistości siatkowej polega na uszkadzaniu tkanek liści, co prowadzi do osłabienia roślin i ich gorszego przezimowania. Spadki plonów będące skutkiem tej choroby jęczmienia ozimego mogą sięgać nawet 40%.

Zapobieganie rozwojowi chorób jęczmienia

Rozwój chorób jęczmienia ozimego można ograniczyć, stosując odpowiednie zabiegi profilaktyczne. Ogromne znaczenie ma stosowanie zdrowego, kwalifikowanego materiału siewnego oraz wysiew nasion odmian odpornych na poszczególne choroby, jak również staranne przyoranie resztek pożniwnych. Wpływ na zdrowotność jęczmienia ozimego ma także wysiew materiału we wczesnym lub optymalnym dla danej odmiany terminie. Choroby jęczmienia ozimego można ograniczyć, stosując zrównoważone nawożenie roślin, w tym odpowiednie zaopatrzenie ich w azot i potas. Warto stosować również płodozmian (nie uprawiać jęczmienia po jęczmieniu oraz po innych gatunkach zbóż).
W przypadku chorób wirusowych jęczmienia ważnym czynnikiem ograniczającym epidemiologię jest przede wszystkim uprawa odmian odpornych na chorobę oraz odpowiedni dla danej odmiany termin siewu.

Zwalczanie chorób jęczmienia ozimego

Ogromne znaczenie w przypadku skutecznego zwalczania chorób jęczmienia ozimego ogrywają jesienne zabiegi ochrony fungicydowej, czyli zabieg T0. Przeprowadzenie tego zabiegu stwarza znacznie lepsze warunki do prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin jęczmienia ozimego po ruszeniu wiosennej wegetacji. Wpływa on również pozytywnie na mrozoodporność roślin, gdyż jęczmień porażony przez choroby jest mniej odporny na niekorzystne warunki panujące w okresie zimowego spoczynku. Dzięki prawidłowemu przezimowaniu w okresie wiosennym rośliny znacznie szybciej rozpoczną wegetację. Do tego zabiegu można zastosować Kendo, który działa niezależnie od pogody i utrzymuje się w roślinie nawet 6 tygodni.
Przy niekorzystnych warunkach atmosferycznych jesienią zabieg z wykorzystaniem środków grzybobójczych należy wykonać już wczesną wiosną, zaraz po rozpoczęciu wegetacji roślin jęczmienia.

Fungicyd o szerokim spektrum

Kompleksową ochronę przed chorobami, jak również zwalczanie szerokiego spektrum chorób grzybowych jęczmienia zapewnia zastosowanie fungicydu Yamato 303 SE. Doskonale sprawdza się on we wczesnych zabiegach, także w niskich temperaturach. Działanie zapobiegawcze tego preparatu wydłuża okres aktywności substancji czynnej, dzięki czemu ponowne wykonanie zabiegu zostaje odsunięte w czasie.