Warto stosować adiuwanty

01.07.2024

Łukasz Sobiech
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
Jednym ze sposobów poprawy  skuteczności działania środków ochrony roślin jest dodatek adiuwantów  do roztworu cieczy opryskowej. Adiuwant (wspomagacz) to każda substancja zawarta w formie użytkowej środków ochrony roślin lub dodawana do zbiornika opryskiwacza w celu zmodyfikowania właściwości biologicznych substancji aktywnej lub zmiany parametrów fizykochemicznych cieczy użytkowej.

Stosowanie adiuwantów ma na celu poprawienie skuteczności chwastobójczej preparatu, poszerzenie spektrum działania herbicydów w stosunku do gatunków i faz rozwojowych chwastów oraz ograniczenie wpływu czynników środowiska na działanie substancji aktywnej. Ze względu na sposób działania adiuwanty możemy podzielić na aktywujące i modyfikujące. Główną funkcją wspomagaczy aktywujących jest zwiększenie ilości substancji aktywnej w miejscu działania, czyli wzrost ilości cieczy na powierzchni liścia, co znacznie poprawia wnikanie preparatów przez jego struktury. Natomiast dodatek adiuwantów modyfikujących (np. ograniczających pienienie, zwiewanie kropel, zapobiegających korozji metalowych części opryskiwaczy) ma wpływ na większą dokładność wykonywanego zabiegu ochrony roślin oraz na trwałość  używanego  sprzętu.
Do grupy adiuwantów aktywujących zaliczamy surfaktanty (substancje powierzchniowo czynne), oleje mineralne, roślinne lub ich pochodne.

Surfaktanty zwane też środkami powierzchniowo-czynnymi wykazują właściwości hydrofilowo-lipofilowe (powinowactwo do wody oraz tłuszczy). Obniżając  napięcie powierzchniowe cieczy opryskowej, powodują większą przyczepność kropel i zwilżalność powierzchni. Są dobrze rozpuszczalne w wodzie i tłuszczach oraz ułatwiają wnikanie herbicydu do komórek roślinnych poprzez drobne przestrzenie pomiędzy cząsteczkami wosku pokrywającego powierzchnię roślin. Surfaktanty mogą zawierać w swoim składzie różne substancje np. mydła, alkohole. Jednak największe zwilżenie powierzchni powodują surfaktanty z grupy organosilikonowych, które najbardziej obniżają napięcie powierzchniowe cieczy opryskowej.

Wspomagacze olejowe dzielimy na: oleje mineralne (głównie parafinowe) i roślinne (rzepakowe, lniane) oraz poddane procesowi estryfikacji oleje roślinne. Metylowane estry oleju rzepakowego w jeszcze większym stopniu ułatwiają rozpuszczalność wielu herbicydów, przez co poprawiają wnikanie substancji aktywnej do komórek roślinnych bezpośrednio przez pokrywającą chwasty warstwę wosku.

Adiuwanty mineralne to inaczej sole mineralne oparte przede wszystkim na związkach azotowych, które wykazują działanie aktywująco-modyfikujące. Pełnią one rolę kondycjonera wody (np. siarczan amonowy) ze względu na właściwości sekwestracji (unieszkodliwiania) antagonistycznych jonów występujących w twardej wodzie, szczególnie jonów magnezu i wapnia, które w skrajnych przypadkach mogą doprowadzić do niemal całkowitego “zablokowania” działania herbicydu (np. glifosatu, 2,4-D). Dodatkowo jon amonowy zawarty w tych nawozach ułatwia wnikanie do komórek roślinnych wielu herbicydów, podnosząc ich skuteczność chwastobójczą.

Ilość i jakość wody używanej do wykonania zabiegów ochrony roślin może mieć istotny wpływ na skuteczność i efektywność tych zabiegów. W zależności od rodzaju środka i celu zabiegu w uprawach rolniczych stosuje się od 100 do 300 l wody na 1 hektar, a w sadownictwie ilość ta dochodzi niekiedy do 1000 l na hektar. Woda jest związkiem chemicznym dwóch pierwiastków: wodoru i tlenu o wzorze H₂O, jednak w praktyce, woda pochodząca z różnego rodzaju ujęć jest roztworem wielu związków chemicznych o zróżnicowanych cechach biologicznych i fizyko-chemicznych.  Dlatego dodatek wspomagaczy, które ograniczają niekorzystne oddziaływanie jonów wapnia, magnezu, żelaza i innych jonów występujących w wodzie, ma duży wpływ na skuteczność preparatu. Zaliczamy do nich kondycjonery wody (z ang. water conditioning agents). Substancje te minimalizują lub zatrzymują  interakcje między jonami zawartymi w roztworze cieczy opryskowej i pestycydami, powodujące  obniżenie  ich biologicznej skuteczności.

Adiuwanty, które zawierają kilka składników ( np. surfaktant, olej, nawozy mineralne, substancje antypieniące, buforujące itp.) to tak zwana grupa wspomagaczy wielokomponentowych. Działają one kompleksowo, a w przypadku odpowiedniego doboru substancji aktywnej podnoszą skuteczność preparatu w największym stopniu.

Korzystny wpływ adiuwantów można zaobserwować w warunkach niesprzyjających działaniu środków ochrony roślin takich jak niekorzystny przebieg pogody (niska wilgotność i temperatura powietrza), chwasty będące w zaawansowanych fazach rozwojowych oraz twarda woda użyta do sporządzania cieczy opryskowej. Należy jednak pamiętać, że odpowiedni dobór adiuwanta jest zależny od stosowanej substancji aktywnej pestycydu. Niewłaściwie dobrany wspomagacz może obniżyć skuteczność preparatu lub wzmóc na tyle jego działanie, iż spowoduje uszkodzenie rośliny uprawnej.